
khariidadda Xalka Mustaqbalka Somaaliya
Eng Ahmed M Moalin – Waharey
Mail: ahmed.moalin@gmail.com
Febraayo 04 2013
Sida taarikhdu xusayso dadka Somaalida iyo Kurtiyiinta waxaa lagu tilmaamaa labada ummadood ee gumeystihii reer galbeedku sida ba’an ukala qeybiyay kuna kala darey dhowr wadan madaama ay ahaayeen ummado isku duubnidooda gumeystuhu diidanaa. Markii Somaaliya gumeystuhu go’aansadey in uu xoriyad siiyo waxaa uu go’aansadey in labo qeybood oo uu u bixiyay magacyo uu ku kala qaybinayo inuu madaxbanaani siiyo kuna dhiiriyo inay si fudud oo aan sharciyad adag ku dhisneyn isugu darmaan si gumeystuhu ugu sahlanaato iska horkeenkooda iyo kalaqeybintooda mustaqbalka.
Nidaamka sidaa salka ku hayay ayay ahayd midii ay ku curatay dowladii Somaaliyeed ee 1960 kii ay ku bahoobeen goboladii Somaaliyeed ee uu gumeystuhu u kala bixiyay British-Somaliland iyo Italian-Somaliland. Qof kasta oo somaaliyeed waa uu ka dharagsan yahay dhibihii soo kala dhexmarey Soomaaliya mudadii 31 sano ahayd ee dowladihii rayadka iyo militeriga ahaa ay dalka xukumayeen, waana mida aakhirkii dhalisay in Somaalidu kala aamin baxdo oo u kala qeybsanto habkii gumaystuhu uu horey ugu kala qeybiyay noqdaana kuwa gumaystihii miciin bida oo u kala dhuunta taasoo ahayd qorshihiisii hore ee gumaystuhu ugu talagay in Somaali ay lugta xirnaato.
Hadii aynu maanta eegno jawiga siyaasadeed ee uu gumaystuhu kula dhaqmayo Somaaliya, Bariga dhexe iyo Aasiya waxaa kuu muuqanaya in maanta gumaystiha reer galbeedka ay ka wada go’antahay inay maanta isku shaandheyn ku sameeyaan wadamadii ay lixdamaadkii xoriyada siiyeen iyagoo ka dhex abuuraya wadamo cusub oo ay siinayaan qoomiyadihii lixdamaadkii gumeystuhu xaqiray sida (KURTIYIINTA)oo uu ku kala firdhiyay Siiriya, Turkiga, Iraq and Iran. Gumeystuhu waxa uu maanta rabaa inuu boqolka sano ee socda bariga dhexe gacanta u geliyo dowlad weyn oo KURDI ah oo kakooban gobollo badan oo uu kasoo kala gooyay Iraq, Iran, Turkiga iyo Syria taasoo uu xag ciidan iyo xag dhaqaale ka dhisayo si ay u naqato awood cusub oo kaba qaad u ah gumaystaha sidoo kalana ku cabsi geliyo wadamada carabta iyo turkiga laguna wiiqo jaamacada carabta iyadoo carabta la burburinayo lagana dhigayo wadamo yaryar.
Hadii aan usoo noqdo xalka siyaasadeed ee maanta dadka Somaaliyeed la gudboon si ay uga baxaan kala qoqobka gumeystuhu kala dhexdhigay maalinta ay dantiisu ku jirtana uu jeebada kala soo baxo magacyadii uu ukala bixiyay ummadda Somaaliyeed sidoo kalena markii ay dani ugu jirtana isu janjeeriya hal dhan oo Somaaliya ah.
Runtii waxaan dhamaan ummadda Somaaliyeed magac kasta haloo bixiyee kula talinayaa inay ka guuraan qaab qariidadeedkii gumeytuhu ku kala suntadey sida British-Somaliland Italian-Somaliland taasoo ahayd falsafad gumeytaha uu sameystay kuna saleeyay fikirka oranaya (QEYBI OO XUKUN) oo xayndaab aan lagaa maarmeen hakuugu jireen weligood.
Maanta waxaa hubaal ah in Somaali u bislaatay xiligii ay keligeed samaysan lahayd xaydaab khariidadeed oo ku salaysan is-rabitaankooda, isfahamkooda iyo isla-jaanqaadkooda maamul siyaasadeed iyo dhaqaaalde, taasoo ah tan keliya ay kaga bixi karaan xeyndaabka 52 sano jirsadey ee danaha gumaystihii reer galbeedku samaysteen.
Xalka Mustaqbalka Somaaliya:
Xalka Mustaqbalka Somaaliya:
In Somaaliya loo kala qeybiyo labo jamhuuriyadood oo siman oo madax banaan sida:
1. Jamhuuriyadda Federaalka Somaaliya: Kana koobnaan doonta sedex maamul goboleed oo isku ah 11 gobol:-
Maamul Gobolleedka Bartamaha: (1)South-Mudug, (2)Galguduud, (3)Hiiraan,
Maamul Gobolleedka Shabeele : (4)Sh-Dhexe, (5)Sh-Hoose,
Maamul Gobolleedka Koonfur Galbeed : (6)Bay, (7)Bakool,
Maamul Gobolleedka Jubbaland : (8)Gedo, (9)Jubada- Dhexe & (10)Jubada-Hos
Casimadda : (11)Gobolka Banaadir (Muqdisho).
2. Jamhuuriyadda Federaalka Geeska Afrika: (Federal Republic of Horn Africa) Kana koobnaan doonta todobo maamul goboleed oo isku ah 21 gobol:-
Maamul Gobolleedka Bariga: (1)Bari, (2)Karkaar, (3)Sanaag-Haylaan
Maamul Gobolleedka Konfurta : (4)Nugaal, (5)Mudug, (6)Mudug-Bari (Jariiban)
Maamul Gobolleedka Bariga-Dhexe : (7)Sool, (8)Taleex, (9)Cayn
Maamul Gobolleedka Bartamaha : (10)Togdheer, (11)Saraar, (12)Sanaag
Maamul Gobolleedka Badda Cas : (13)Saaxil, (14)Oodweyne
Maamul Gobolleedka Galbeedka : (15)Awdal, (16)Salal, (17)Gabileey
Maamul Gobolleedka Waqoyi-Galbeed : (18)Saaxil, (19)Odweyne, (20)Howd
Casimadda Horn Afrika: (21)Gobolka MaroodiJeex (Hargeysa)
Gebagebadii iyo gunaanadkii waxaan ku gubaabinayaa dhamaan maamulada Somaaliya ka jira in midwalba isagu marka hore runta isu sheego isagoo xaqiiqda eegaya, waxa uu dhaliilsan yahayna dib u eegis ku sameeynaya, sidoo kalena dib-u-cabiris ku sameeynaya gobollada uu siyaasad ahaan iyo dhaqaale ahaan la jaan-qaadi karo xag fahan, tayo iyo hufnaan bulshao isagoo eegaya…waxaan hubaa marka taasi ay si dhab ah u dhacdo in Somaali ay yeelanayso labo jamhuuriyadood oo madaxbanaan oo iskaashi iyo is qadarin isku haya lagana bogsoon doono colaadaha 52 sano gumeystuhu nakala dhexdhigey ee ku salaysneyd ku awrkacsiga danihiisa qaaska ah (QEYBI OO XUKUN).
Wabilaahi Towfiiq
Eng Ahmed M Moalin – Waharey
Mail: ahmed.moalin@gmail.com