Taariikh-nololeedkii Maxamed
Xaashi Diiriye (Lixle) by boobe yuusuf
[youtube]U-aKXwbAtT8&[/youtube]
Maxamed Xaashi Diiriye oo loo
yaqaannay Lixle, wuxu ka mid
yahay geesiyada ugu caansan ama
ugu magaca dheer SNM. Qof ahaan
markii noloshayda ugu horreysay ee
aan arkaa ama la kulmaa waxay
ahayd intii lagu jiray halgankii
hubeysnaa ee SNM, gaar ahaan
bishii Juun sannadkii 1983kii ee uu
soo tallaabay ee uu sida tooska ah
ugu soo biiray halgankii hubeysnaa
ee ka socday tallowga xuduudda
aynu Itoobiya wadaagno. Intii
muddadaa ka horreysay si
qarsoodiya ayuu uga hawl-geli jiray
dalka gudihiisa.
Maqal ahaan waxa iigu horreysay
xilliyadii uu socday dagaalkii
Soomaaliya iyo Itoobiya ee 1977kii
oo uu deggenaa magaalada Gebilay
isaga oo Taliye ka ahaa Teknikadii
iyo Taangiyadii dagaalkaa ka qayb-
qaadanayay.
Waxaan jeclahay in aan anna
culayska iska rido oo aan fursaddan
Xuska 30-Guurada uga faa’iidaysto
in aan wax aan sidaa u sii badnayn
ka idhaahdo saaxiibkaygii aanu
halgan-wadaagta ahyn ee aanu
muddada aan badnayn ku wada
sugnayn goobihii uu ka socday
halgankii hubeysnaa ee SNM.
Inta aanu goobaha ku wada
sugnayn waxay ahayd oo keliya
Bishii Juun 1983kii ilaa maalintaa
uu shahiiday ee 17/10/1984kii.
Intaas oo keliya ayay noo ahaydba,
haddana sannadkaasi waqti badan
ayuu la macne ahaa marka aad
qiimayso kaalintii ma-guuraanka
ahayd iyo tii hoggaamineed ee uu
halgankaa ummadeed ku lahaa.
Sidaa ay tahay waqtigaa gaaban ee
aanu SNM ku wada sugnayn
haddana mar walba isku meel ma
aanu joogin.
Wuxu ahaa nin dhererkiisu dhex-
dhexaad yahay. Ma buurnayn
sidaana weyd uma ahayn. Timihiisu
inta badan waa ay gaabnaayeen
waanay yara adkaayeen. Debinta
hoose ayaa waxoogaa diirku ka
qaadmay oo aad moodaysay in ay
soo caddaanayso.
Ma hadalbadnayn. Ma qosol badnayn. Inta
yar ee uu hadlayo murti iyo wax
kaa qosliyaba wuu ku hadli jiray.
Erey-bixin badan oo SNM-tu lahayd
isaga ayaa loo aaneeyaa. Waxa
ereyadaa ka mid ahaa ”Faqash” iyo
”Jaxafkii”.
Inta badan wuxu qaadan jiray isku
joog ’Jeans’ ah ama ’Shiingee’ qofba
sida uu u yaqaanno. Waa intii u
nala joogay sidaan ku arki jiray.
Kabaha wuxu ka qaadan jiray kabo
aan xadhig lahayn isla markaana
ilaa kuraanta ku jooga oo aan ku
adkayn ee ka yar badan oo haddii
uu u baahdo marka uu iska saarayo
isaga oo aan siibadda furi jirin ee
uu iska dhillin jiray.
Socodka iyo
jimicsiga aad iyo aad ayuu u jeclaa.
Waxaad arki jirtay buur Diri-dhabe
galbeedka ka xigtay isaga oo
subaxda hore fananaya marna ka
soo degaya oo ku jimicsanaya, in
kasta oo uu ahaa suufi Qaad-qamac
ah. Nin salaad sax ah oo aan salaad
salaad ku darin ayuu ahaa. Wuxu
halhays u lahaa marka uu arko wax
ka yaabiya: ”Cidhibtaada ama
cidhibtiinna Alle goo.”
Intan kooban ee aan ka qorayo
saaxiibkay Maxamed Xaashi Diiriye,
Lixle, waxaan tix-raac ka dhigan
doonaa wareysi uu Cabdillaahi
Cukuse ka qaaday Ciise Curaagte oo
ay isku fil ahaayeen Lixle, 1997kii
iyo qoraallo aan ka soo minguuriyay
Mareegta Farshaxan oo qoraal
dheer ka samaysay noloshii iyo
himilooyinkii Maxamed Xaashi
Diiriye, Lixle.
Mareegta farshaxan waxaan ka soo
xigtay:
”Maxamed Xaashi Diiriye oo Lixle ku
caan-baxay wuxu ku dhashay
tuulada Go’da-weyn sannadku markii
uu ahaa 1945kii. Hooyadii waa
ahayd Ardo Diiriye Madar. Maxamed
Xaashi Diiriye wuxu ugu yaraa shan
carruur ah oo ay walaalo ahaayeen.
Ilaa shan jirkiisii ayaa aabbihii oo
Burco deggenaa loo geeyay, halkaas
oo uu yaraantiisii ka bilaabay
malcaamad-quraantii. Lixle waxa loo
bixiyay intii uu malcaamad
Quraantaa ku jiray sida laga soo
xigtay hooyadii mar ay u
warramaysay wargeyska maalinlaha
ah ee Ogaal. Waxay sheegtay in
macallinkii malcaamaddu u bixiyay
Lixle maalin ay lix is-laayeen oo uu
intiiba iska celiyay.
Ciise Curaagte
oo ay Dugsigii Hoose wada bilaabeen
wuxu is-na sheegay in yaraantiisii la
odhan jiray Lixle-daacuun oo uu
ahaa wiil ka soo hoyday ciyaalkii ay
isku gedaha ahaayeen.”
Bal immikana aan magansado
xusuusta Ciise Curaagte oo ka
sheekeeyay sidii uu u yaqaannay
Maxamed Xaashi Diiriye, Lixle,
waxaanu yidhi:
“Maxamed Xaashi Diiriye, Lixle,
Ilaahay ha u naxariisto e’, waxaanu
is-barannay sannadkii 1952kii. Waa
sannadkii aanu soo wada gallay
Dugsiga Hoose ee Burco. Waxa lagu
naanaysi jiray Lixle. Isaga oo yar oo
ahayd beryihii uu malcaamad
Quraanka ku jiray ayuu maalin lix
koob oo shah ah cabbay oo mar is-
raaciyay. Markaas ayay ciyaalkii
malcaamadda la dhiganayay Lixle u
bixiyeen. Maxamed Xaashi Diiriye,
waxa beryahaa anu yarayn loo
yaqaannay oo kale Lixle-daacuun.
Wuxu ahaa inan yar oo shidaad
badan oo ciyaalka laaya. Qof la iska
eegi jiray ayuu ahaa.
Dugsigaa Hoose ee Burco markii uu
ka soo baxay wuxu ku soo biiray
Dugsiga Dhexe ee Sheekh. 1959kii
ayuu dhammaystay Dugsigiisii
Dhexe. Waxa loo beddelay Dugsiga
Sare ee Cammuud, 1960kii markii
Dusgsiga Sare ee Sheekh la
dhammeeyayna wuxu u soo wareegay
Sheekh. Dugsiga Sare ee Sheekh
wuxu dhammaystay 1963kii. Xagga
tacliinta wuxu ka mid ahaa
innammada ugu roon.”
Haddii uu dhammaystay tacliintiisii
Dugsiga Sare, muxuu ku danbeeyay
Maxamed Xaashi Diiriye oo Lixle loo
yaqaannay. Aan ka gurno ama ka
rasaynaba Mujaahid korneyl Ciise
Curaagte Xuseen oo ay shahiidka
saaxiib ahaayeen isla markaana ay
wada shaqayn jireen. Wuxu intii
hor ku daray:
“Markii uu dhammaystay tacliintiisii
Dugsiga Sare, wuxu tegay magaalada
Muqdisho. 1964kii ayuu ka mid
noqday xooggii dalka Soomaaliyeed
ama millaterigii. Isla sannadkaas
waxa loo diray Akaademiyada
Taangiyada iyo Gawaadhida
Gaashaaman oo loo yaqaannay
‘Boroolitaangavaya’. Waxa uu soo
dhammaystay isaga oo Laba-xiddigle
ahaa 1969kii, waqtigii Af-weyne
dalka Inqilaabka ku qabsaday wax
yar ka hor.”
Bal immikana aan ka boganno
taariikhdiisii shaqo iyada oo uu
inooga dhici doono saaxiibkii Ciise
Curaagte, waxaanu yidhi: LA SOCO..